کد مطلب:19222 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

نقش تعليم و تربيت در شكل گيري شخصيت فرزندان چگونه است و اسلام چگونه به اين موضوع پرداخته است؟

مسائل مربوط به تعليم و تربيت كودك، يكي از امور مهم اجتماع كنوني بشر است كه فكر دانشمندان را به خود متوجه ساخته، و از اين راه فصل تازه اي در علوم تربيتي و پرورشي، باز گشوده و افكار تازه و سودمندي در اين باره به مراكز و محافل تربيتي عرضه شده است و سازمانهائي براي رفع نيازمنديهاي علمي و تربيتي كودك بوجود آورده و اين قسمت به صورت رشته تخصصي در آمده است.
دانشمندان به خوبي در يافتهاند كه زيربناي زندگي در دوران كودكي پي ريزي ميشود، و بخشي از سعادت و شقاوت ادوار مختلف زندگي يعني دورانهاي جواني و پيري، در گرو طرز تربيت دوران كودكي است.
با اين كه شخصيت انسان به عوامل گوناگون بستگي دارد كه هر كدام از آنها در سرنوشت انسان تأثير بسزائي داشته و كاملا موثر ميباشد ـ مع الوصف ـ تربيت هاي دوران كودكي در نظر دانشمندان، حائز اهميت خاصي است وآن را «زيربناي زندگي» مينامند.
قلب و روان كودك بسان صفحه كاغذ سفيدي است كه در دست نقاش چيره دست قرار گيرد، هر نقشي كه روي آن ترسيم شود، تا آخر عمر صفحه، باقي ميماند.
فرض كنيد قطعه سنگ مرمري در دست استادكار، هنرمندي قرار گيرد، از آنجا كه او يك سنگتراش توانا، يك صنعتگر ماهر، يا يك مجسمه ساز قوي پنجه است، دهها فكر و خيال درباره آن كرده و نقشههائي ميريزد، ولي اگر دست به پيكر آن «مرمر» زد و آن را به صورت مجسمه يكي از نوابغ جهان يا يكي از اشياء ظريفه در آورد، همه گونه امكانات و استعدادهائي كه قبلا در اين قطعه مرمر وجود داشت، از ميان ميرود و تا سنگ باقي است صورت نابغه نيز همراه آن باقي خواهد بود.
روح و روان حساس كودك در آغاز زندگي، از جهات بسياري مانند همين ماده خامياست كه براي همه گونه فعاليتها و صورتها، براي همه رقم تربيتها و پرورش ها، آمادگي دارد. و اگر اولياء كودك حسن ابتكار به خرج دهند و فطرت پاك و احساسات ارزنده او را، با شيوههاي پسنديده رهبري نمايند، سرنوشت او را از اين طريق روشن ميكند و اگر در اين راه سهل انگاري نمايند و با روشهاي غلط و پرورش غلط و پرورشهاي ناستوده فطرت او را آلوده سازند، حتماً مقدمات بدبختي كودك را فراهم ساختهاند به طوري كه اگر ديگر عوامل شخصيت ساز، از قبيل محيط زندگي، و يا فرهنگ به داد او نرسد، آثار اين گونه تربيت هاي غلط زود يا دير در زندگي او نمايان خواهد شد.
علي (ع) ميفرمايد: «اِنَّما قَلْبُ الْحَدَثِ كَالْاَرضِ الْخالِيَة ما اُلقِيَ فيها مِنْ شَيْئٍ قَبِلَتْهُ» (نهج البلاغه/بخش نامهها نامه 31/46 /ط عبده)
يعني [دل جوان نورس همچون زمين كشت نشده و بكر است، هر بذري در آن بپاشند ميپذيرد.]
بنابراين جا دارد بگوييم كه مغز كودك مانند فيلم عكاسي است از آنچه ميبيند و مشاهده ميكند عكس بر ميدارد.
برخي از پدران تصور ميكنند كه مسئوليت آنان فقط منحصر به تأمين نيازمنديهاي جسماني كودك است و ديگر وظيفه‎اي ندارند در صورتي كه پرورشهاي اخلاقي و ايماني بزرگترين مسئوليتي است كه بر دوش آنها گذارده شده است و انجام اين مسئوليت ارزنده تر از تأمين حوائج مادي آنها است.
دومين شخصيت جهان اسلام اميرالمؤمنين (ع) ميفرمايد:
«ما نَحَلَ والِدٌ نَحَلاً اَفْضَلَ مِنْ اَدَبٍ حَسَنٍ» (مستدرك الوسائل 2/625).
[بهترين هديه اي كه پدر ميتواند به فرزند خود بدهد همان تربيت پسنديده است.]
مسئوليت پدران در اين باره به قدري سنگين و قابل توجه است كه امام سجاد (ع) در انجام وظيفه خطير خود از خداوند استمداد ميكند. و در ضمن راز و نياز خود چنين عرض ميكند «وَاَعِنّي عَلَي تَرْبِيَتِهِمْ وَتَاْ ديبِهِمْ وَ برِّهِمْ» (صحيفه سجاديه دعاي بيست و هفتم) [بارالها مرا در تربيت و تاديب فرزندان و نيكي به آنها ياري بفرما]
اگر پدران حق اطاعت در گردن فرزندان دارند، فرزندان نيز حق بزرگتري در عهده پدران دارند و آن حق تربيت است يعني آموختن راه و رسم زندگي از طريق صحيح و پرورش دادن سجاياي انساني است كه در فطرت او تعبيه شده است.
اگر دانشمندان امروز به اهميت تربيت كودكان و راهنمايي رجال آينده كشور پي بردهاند و با تشكيل جلسات و نوشتن كتابها و جزوهها و نشان دادن فيلمهاي اخلاقي و علمي، گامهاي بلندي در اين راه برداشتهاند رهبران عاليقدر اسلام و پيشوايان مذهبي ما از 14 قرن بيش با دادن دستورات لازم و ارشاد و راهنمائيهاي سودمند، و با پرورش كودكان و فرزندان نمونه، قدم موثري در اين راه برداشتهاند. اگر دانشمندان و روانشناسان، استادان آموزش و پرورش، برنامههاي تربيتي خود را از دوراني شروع ميكنند كه كودك چشم و گوش خود را باز كرده و در آستانه چيز فهميقرار ميگيرد، ولي اسلام برنامه تربيتي وسيع خود را براي تحقق يافتن سعادت كودك، پيش از انعقاد نطفه او آغاز مينمايد.
اسلام درباره پيوند زناشوئي دستورات لازم و كافي دارد و در اين باره به تمام جوانب توجه نموده و در انتخاب همسر به ريشه خانوادگي و شرافت موروثي اهميت فوق العاده اي داده است.
رسول اكرم(ص) فرمود از«خَضْراءُ الدَمِن» (گياهاني كه در نقاط آلوده ميرويند) بپرهيزيد، عرض كردند منظور چيست؟ فرمود زن زيبايي كه در خاندان بد و پليد بوجود آمده باشد (المراة الحسناء في منبت سوء) اسلام براي حالت آميزش، آداب و وظايفي معين فرموده كه مراقبت هركدام در سعادت و خوشبختي كودك تأثير بسزائي دارد و بالاخص از آميزش در حالت مستي به شدت جلوگيري كرده است زيرا كودكاني كه در اين حال، نطفه آنها بسته ميشود از عوارض عصبي درمان ناپذير بي نصيب نيستند.
اسلام تنها به اين قسمت اكتفا نكرده در ايام بارداري و پس از وضع حمل با موشكافي شگفت آوري، تمام شئون پرورش كودك را مد نظر قرار داده است تا آنجا كه به پدران دستور داده است كه براي فرزندان نام نيكي انتخاب نمايند، زيرا نام، خصوصاً ناميكه حاكي از بندگي كودك نسبت به خداي يكتا باشد نشانه شخصيت و از نظر رواني اثر نيكي در روح كودك دارد.
اسلام دستور ميدهد كه كودك را پس از تولد با آب پاك و تميزي شستشو دهند، و در گوشهاي او اذان و اقامه بگويند تا گوش هاي او از روز نخستين با جملههائي كه حاكي از يگانگي خدا و رسالت رسول و نبي اكرم و دعوت به كارهاي نيك است آشنا گردد. اگر مردم آن روز، اسرار اين تعاليم عالي را در نمييافتند امروز پيشرفت دانش، پرده از روي اين مطلب برداشته است.
دستورات اسلام درباره تربيت كودك بقدري زياد است كه نقل يكصدم آنها براي ما مقدور نيست ولي خوشبختانه امروز اين مسئله زنده و ارزنده مورد توجه دانشمندان است و نويسندگان و گويندگان ما با طرز جالبي نظر اسلام را درباره نحوه تربيت كودك بيان ميكنند.

---

: آية الله جعفر سبحاني
مربي نمونه